Агууехэ поэдэй музей-буусада уулзалга

Алдар  солото ирагуу найруулагша Дондог Улзытуев буряад арадай зүрхэ сэдьхэлэй уран һайханиие, сэсэн мэргэниие,  оюун бодолой гүн гүнзэгые уран зохёолдоо шэнгээһэн, ирагуу найраг бүтээлнүүд соогоо түгэс дүүрэнээр харуулһан буряад үндэстэнэй  түмэн бэлигэй далай мүн.  Буряад арад агууехэ хүбүүгээ айхабтар энхэргэнээр дуудан хүндэлжэ,  дурсан суурхуулжа, зохёоһон шүлэгүүдыень уншажа, уянгалһан дуунуудыень дуулажа, эльгэ зүрхээ хүмэрюулэн байдаг!
Дондог Улзытуевай шүлэгүүдые дабтан-дабтан уншахадаа,  Эхэ орон, тоонто нютаг, инаг дуран, хани нүхэсэл,  ажабайдал тухай зохёоһон мүрнүүдынь  ямар гайхамшаг гоёор бэшээтэй гээшэб гэжэ һайхашаан байдагбди. Он жэлнүүдэй ошохо  тутам, шүлэгүүдэйнь хэлэнэй баялиг, уралан мүлиһэн уянга, гүн ухаанта бодол бидэниие суранзан мэтэ татажа, ирагуу найруулагшын шүлэгүүдые уншажал-уншажал  байха хүсэндэ эзэлэгдэнэбди.

Зүрхэмни гэнтэ нимгэржэ,
Зүүдэмни хурсадаба.
Сээжэмни гэнтэ шэмшэржэ,
Сэдьхэлни дорьбодобо –
Хабар ерээ гээшэ  гү, хабар?

Сэлэнгын мүльһэн сэнхиижэ,
Сээллэн гантаба.
Амарагай нюдэд мэлмыжэ,
Аляалан манатаба –
Хабар ерээ гээшэ гү, хабар?

Нангин Зандинай дуганай рамнайн хуралда мүргөөд, Хориин арбан нэгэн эсэгын Борсой Хуасай угай Үлзытын Дондогой тоонто Шэбэртэ ерэжэ, поэдэй нюсэгэн һаари хүлөөрөө ээрэмшээжэ наадаһан газар шорой гэшхэжэ, түрэһэн буусадань, үдэһэн гэртэнь хонохо талаан бидэндэ тудаха гээшэ ямар ехэ дэмбэрэлтэй гээшэб.

“Ая гангын орон”  гэһэн  Д.Улзытуевай   музей-буусын эрхилэгшэ   Светлана Банзаракцаева хэжэ байһан ажал тухайгаа дэлгэрэнгы хөөрөө дэлгээбэ. Анхан Бүгэдэ буряадай үндэһэн соёлой эблэлэй вице-президент байхадаа эдэбхитэй ажал ябуулһан, мүнөө ажалай ветеран Мунхэ-Жаргал Аюшеевич Дармаев, хани нүхэрынь, БГУ-гэй багша, ажалай ветеран Эльвира Бальжинимаевна Аюрова, Эрхүү можоһоо гарбалтай Сталина найза гээд бидэнэр СветланаТогочиевнагай хөөрөө анхарал дүүрэн шагнабабди.  

- Манай Музейдэ нютагаймнай олон зон тухай һонирхолтой материалнууд суглуулагдан байдаг,  түүхын нарин нягта ажал эхилэнхэй.  Буряад Уласдаа мэдээжэ поэт Дольён Мадасон Шэбэртын бэлигтэйшүүлые  “Хүсэн түгэлдэр бүлэглэл” гээд нэрлэһэн юм.  Тэдэнэрэй нэрэнүүдые нэрлэбэл: Дондог Улзытуев, Цырен-Дондог Хамаев, Бальжинима  Намдыков, Владимир Жалсанов,  Цырен-Дондог Шагжиев, Дамбинима Дамбиев  гэгшэд болоно.          

Шэбэртын «Хүсэн түгэлдэр бүлэглэлэй” хүбүдэй  түрэл гаралнууд, аша зээнсэрнүүд манай ажалда оролсожо, хамһалсажа, суг хамта  нютагайнгаа бэлигтэй хүбүүдээ  мартангүй, залуу үетэндэ хөөрэжэ байдагбди,  дээдэ үеын түүхэтэ саарһа, шухаг гэрэл-зурагуудые асаржа үгытэ гэжэ нютагаархиндаа хандадагби. Манай музейдэ дээдэ үеын аха захатанай дурсамжа, алдарта ажалайнь намтарнуудые саашадаа үри хүүгэдтэ бүтэн бүринөөр дамжуулжа байха гээшэ манай нангин уялга. -гээд музей-буусые эрхилэгшэ Светлана Банзаракцаева хөөрэнэ.

Табяад онуудаар Шэбэртын һургуулида буряад хэлэ, уран зохёол зааһан   Цырегма Намдакова хурсахан хүбүүдые суглуулаад , уран зохёолой бүлгэм байгуулһан юм. Тэрэ уран шүлэг уншадаг, эдиршүүлэй түрүүшын шүлэгүүдые магтан дэмжэдэг байгаа. Агын тойрогой  Зугаалай нютагтаа  хурсахан ухаан бодолтой зандаа ажаһууна.  Үнгэрөөшэ жэлдэ 90 наһанайнгаа ойн баяр угтаба.  

Дүрбэн жэл соо  Дондог Улзытуевай музей-бууса ехэ ажал ябуулна. Нютагайнгаа хүбүүдэй гэрэлтэ дурасхаал һануулан, зохёохы ажалайнь оньһотой ургажа байгаа үхибүүдээ танилсуулха, буряад хэлэнэйнгээ баялиг бүри хүгжөөхэ гол зорилгомнай болоно. Тоонто нютагтаа хайра гамтайгаар хандаха, нэрэ һүлдыень хаанашье, хэзээшье үргэдхэн һайнаар нэрлүүлхэ хүмүүжүүлгын  ажалай   эгээн шухала арга боломжо гэжэ би мэдэрнэб,-гээд Светлана Банзаракцаева хөөрэбэ.

Музей-буусада Дондог Улзытуевай зохёоһон номууд, зураһан зурагууд, хани нүхэдэйнь дурсалганууд, гэрэл зурагууд зохидхоноор, бодомжотойгоор үзэмжэдэ табяатай байна.

Дондог Улзытуевай гэрэй үһээдэ таха хадаатай, энэ тахада үлгы үлгөөтэй байна. Табяад оной гуримаар заһаатай орон, ханза, Дондог Аюшеевичэй Москва хото һургуулида ошоходоо барижа ябаһан чемоданууд гэхэ мэтэ хэрэгсэлнүүд табяатай.

Агууехэ Дондог Улзытуевай гэртэ уярал дүүрэн, бэшэрэн зогсобобди. Газаашаа гараад, хэрэлсыһээ буухадамни, шэбэнүүр бороо шэбэнэн ороно, үглөөнэй наран мандана, хойшоо гарахадамни Улаан хада манан соо - энэл даа Дондог Улзытуевай шүлэгүүд соогоо магтан дуулаһан амин гол Шэбэртэ нютаг.

Хайрангын үбэртэ түрөө бэлэйб,
Хаймчигай дуушан гүүлээ бэлэйб.
Хайсанхан боро агтатай бэлэйб,
Хайлаасан модон сэргэтэй бэлэйб.

Хаймадан түүрээһэн дуунайм ая
Хайбалзан юундэ ошоо юм?
Хайранхан энэ алаг зүрхэм
Хайлажаш юундэ байгаа юм бэ?

Дондог Улзытуев Тогоошо ахайгаа, Дугарма абгайгаа эльгэлэн хүндэлдэг байһан юм. Дондогойнгоо нүхэдөөрөө ерэхэдэнь, тэдэ хоёр энхэрэн эрхэлүүлжэ, бахархан баярлажа, зүрхөө хөөрэн угтадаг һэн. Энээхэн гэрэйнь ханада Дондог Улзытуевай дурасхалай самбар харанабди. Мүнөөдэрэй шэрүүхэн сагта Светлана Тогошиевна Банзаракцаева Дондог Улзытуевай музей-бууса байгуулаад, өөрөө гид боложо, ирагуу найруулагша ахайнгаа ажабайдал тухай хөөрэнэ, шүлэгүүдынь уярма гоёор уянгатуулан уншана, ахайнгаа абгай Валентина Лубсановна, хүбүүн Амарсана тухай, Монгол ороной хани нүхэд тухайнь тодо хурсаар  хөөрэнэ.

Буряад хэлэеэ сахин хүгжөөхэ, хойто үедөө дамжуулан  дэлгэрүүлхэ, эдиршүүлые һурган хүмүүжүүлхэ хэрэгтэ Дондог Улзытуевай музей-бууса ехэхэн хубита оруулна гээшэ. Музей-буусын саашанхи ажал ябуулгада оло ниитын, нютагай албан зургаанай,  Буряад Уласай засаг түрын талаһаа дэмжэлтэ, мүнгэн туһаламжа байха ёһотой гэжэ һананаб.

Буряад арадай эрхим хүбүүдэй нэгэн, үндэһэтэнэй омогорхол, талаан  бэлигтэй ирагуу  найруулагша Дондог Улзытуевай алдар нэрэ  мүнхэ болтогой!

Автор: