Эрдэниин тарнирай буряад хубсаhан

Үбэр-Байгалай хизаарай буряад соёл хүгжөөлгын түбэй байгуулагдаһааар 50 жэлэй ойн баяр энэ оной октябриин 29-дэ Ага  тосхондо болобо. Агын тойрогой Соёлой байшан соо арад зон олоороо сугларба. Россиин Гүрэнэй думын депутат Б.Б.Жамсуев, Агын тойрогой толгойлогшо Б.С.Доржиев, Агын, Могойтын,  Дулдаргын аймагуудай толгойлогшонор Ж.В.Жапов, Нимбуев, Б.С., Үбэр-Байгалай хизаарай соёлой яаманай сайд Е.В.Михайлова гэгшэд Агын тойрогой арад зониие алдарта ойгоор амаршалаад, гүн сэдьхэлэй һайхан үгэнүүдые хэлэбэ. Соёлой хүгжэлтэдэ хубитаа оруулһан ажалшадта шагналнууд барюулагдаба.
Алдар суута уран оёдолшон Цыренжаб Цыбиковагай «Нүүдэлшэдэй жэгтэйхэн юртэмсэ”,  нюдэ һаргама гайхамшаг хубсаһа найруулагша Руслан Батожаповай “Замби түбиин мүшэдүүд”, мориной дэлһээр шэнэ маягай

хубсаһа гоёор зохёогоод нёдондо жэл Саха-Якутиин “Нарата һогоон” (Солнечный олень) гэжэ нэрэтэй уласхоорондын шэнэ маягай хубсаһанай  нүүдэл фестивалиин Гран при шагналда хүртэһэн Дулдаргын аймагай Зүдхэлиин уран гартан ... гай ялас гэмэ гайхамшаг гоё хубсаһануудые хаража нюдөө хужарлуулбабди.  Бүхы дэлхэйн шэлэмэл  мүшэдүүд Агын Соёлой байшан соо суглараад ялалзажа байһандал үзэгдэбэ. Гран при абаһан урлагшын нютагта “Нарата һогоон” гэһэн үндэһэн хубсаһанай нүүдэл фестиваль болодог гуримтай. Тиимэ тула энэ фестиваль мүнөө Агын тойрогто болобо гээшэ. Энэл фестивалиин хажуугаар Агын тойрогто гурбадахияа боложо байһан үндэһэтэнэй хубсаһанай “Элинсэгэйм алтан шүрбэһэн” гэжэ урилдаан  мүн лэ болобо. Бүхыдөө 140 гаран хубсаһан бүхэли үдэрөө урилдаанда харуулагдаа юм. Эрхимэй эрхимүүдые шэлэн һунгаха бэлэгүйхэн  ажал шүүгшэдтэ тудаһан  байна. Саха-Яхадай юкагир яһатан үндэһэн хубсаһаа харуулба. Орын арһаар оёгдоһон гуталнуудайнь, ангай арһаар бүтээгдэһэн хубсаһанайнь, малгануудайнь гоё гээшэнь!

Астанаһаа (Казахстан), Шэтэһээ, Улаан-Үдэһөө урашуул энэ фестивальда хабаадаа юм.

“Алтарганын” алтан медальда хүртэһэн уран бүтээлшэ Цыпелма Нанзатовна Бальжинимаевагай (Догой), тэрэнэй һурагша, уран гартай оёдолшон Чимита Тугдумовна Батодалаевагай (Ушарбай), Цырендоржиин Цырегмагай (Шэнэхээн) оёһон жэлэй  дүрбэн уларилай хубсаһа харахадаа, нүүдэлшэ арадай ажабайдалда тааруу зохид, долоон үнгын һолонго мэтээр үнгэ тааруулаад бүтээһэн эрэ хүнэй, эхэнэрэй, хүүгэдэй хубсаһанууд ямар гайхамшаг гоёор үзэгдэнэ гээшэб!   Жандаан, хамба, уһа магнал торгон, хилгааһан  гадартай,  хурьганай  арһан һагса дотортой  дэгэлнүүдые, хүрмэ, сэмбэ суба үмдэһэн, халюун, булган, шэлүүһэн малгайнуудые хиидхүүлһэн, мүнгэн гуу, һиихэ, һанжуурга, мүнгэн хутага зүүһэн буряадуудаа хараад ямар гоё хубсаһатай арад зон гээшэбибди гэжэ бахархан баярлахаар байна!

Уласхоорондын “Нарата һогоон” фестивалиие эмхидхэн байгуулһан ....имя үгэ хэлэхэдээ иигэжэ хэлэбэ:

-Бултадаа эрхим дээдэ шанартай уран бүтээлнүүдые уралан бүтээгээт. Таанарай ажалнуудые хараад, тон ехээр урмашааб. Хитад гүрэнэй түлөөлэгшэ Цырендоржиин Цырегма Гран при шагналда хүртэбэ гээшэ. Тиимэһээ удаадахи уласхоорондын нүүдэл фестиваль Хитадта болохо ушартай. Агын арад зон бидэниие ехэ хүндэтэйгөөр угтан абаа. Та бүгэдэндэ баяр хүргэнэб, амжалта хүсэнэб.

-Энэ урилдаа эмхидхэгшэдтэ, шүүгшэдтэ баяр хүргэнэб. Заяа нүхэртөө баяр хүргэнэб. Наһанайм нүхэр хэжэ байһан ажалдамни туһалдаг, дэмжэдэг юм. Хододоо намайгаа магтажа, урмашуулжа байдаг найдамтай нүхэр юм. Манай Шэнэхээн буряад басагад бултые шадаха: малгайhаа эхилээд, дэгэл, гутал хүрэтэр оёод ѳѳрѳѳ ѳѳрыгѳѳ хубсалуулха аргатай, хүбүүднай шамбай шиираг, тэдэнэй шадахагүй юумэн байхагүй: мори hургаха, ан агнаха, үхэр малаа адуулха, түмэр түдэгѳѳр, модоор юушье дархалжа шадаха гэжэ хэлэхэ байнаб.

Оёдол Доржын Сэнгэл эжыһээ һураһамби. Табадахи үе эжыһээ эжыдэ дамжан ерэһэн уран оёдолшоной шадабари абаад ябанабди. Хайлар хотодо хубиин дэлгүүр нээгээбди, хүнэй захилаар буряад хубсаһа оёжо үгэдэгбди,-гээд Гран при шагналда хүртэһэн баатаржаан харгана угай залуу эхэнэр Цырендоржиин Цырегма хөөрэбэ.

Буряад арадай аман зохёолой алтан абдарһаа нэгэ домог хөөрэбэл, “Буряад Үнэнэй” уншагшадта һонирхолтой байха гэжэ һананаб.

“Эртэ  урда сагта нэгэ шүдхэртэй газар байдаг байгаа ха. Тиишээ ошоһон хүн бусажа ерэдэггүй бэлэй. Нэгэтэ нэгэ баатар хүбүүн «Би заабол ошожо үзэхэм» гээд, зүрхэлэн зүдхэшэбэ гэнэ. Тэрэниие айл аймагынь, аха дүүнэрынь яашье хорижо ядаба ха. Тиигэжэ аюултай замда түхеэржэ эхилбэ.

Эжынь баатар хүбүүндээ хубсаһа хунарыень өөрөө оёжо үгэбэ. Малгайдань дэнзэ хадаба. Гуталайнь улые бухын арһаар уллаба. Хутагынь эшые шаргал тэхын эбэрээр эшэлбэ. Дэгэлэйнь хамсыда хара азаргын туруу хадаба. Энгэр таладань буура тэмээнэй зогдор хабшуулба.Баатар хүбүүн эжынгээ оёһон хубсаһа үмдэжэ,  эрэ бэеэ бэелжэ, эрэлхэг зоригоо хүбшэлжэ, эмниг хүлэг мориндоо эмээлээ тохон мордобо ха. Яба ябаһаар байтараа, хада хабсагайда тулажа, харанхы һүниие үнгэргэхэ болобо. Баатар хүбүүн мориёо шүдэрлөөд, ташуураараа өөрыгөө тойруулан түхэреэн сахариг зураад, гартаа хутага ташуур хоёроо бариһан зандаа унташаба ха. Тиигэжэ байтарнь, гэнтэ тэнгэри газар хоёрой хаха һүрэмөөр дуун лужаганашаба. Һалхи шуурган хүүен эшхэржэ, элдэб муухай абяа шэмээн гараба. Тиихэдэнь баатар хүбүүн «Шүдхэр гээшэнь ерэбэл ха» гэжэ ойлгоодхибо.

Шүдхэр ерэ ерэһээр баатар хүбүүндэ аһалдажал мэдэбэ.

Теэд хүсэ шадалынь хүрэхөөр бэшэ хэбэртэй:

— Хүлэйнь улаһаа татаха гэхэдэмни, хүрин буха хүлзэбэл даа, гарһаань ошоод татаха гэхэдэмни, хара азарга сабшабал даа, араһаань ошожо татаха гэхэдэмни, буура тэмээн буужа ерэбэл даа, уураг тархииень һорохом гээд, тархиһаань татахадамни, баатар хүбүүнэй дэнзэдэ шарбуулбаб,— гэжэ хэлээд, шүдхэр амияа табишоо һэн ха.

Удангүй улаан нараншье гараба. Баатар хүбүүнэй тойроод харахада, үнөөхи шүдхэрэй хохимой тархиһаа ондоо юумэн харагданагүй. Хүлэг мориниинь ногоо шэмхэлжэ эдеэлһэн зандаа. Өөрынь бэе гэмтээшьегүй. Баатарай гэртээ харижа ерэхэдэнь, айл аймагынь хотоймо ехэ найр наада хэбэ ха.

Эрдэниин тарнитай буряад хубсаһанай ямар үүргэтэй, ямар удхатай байһые манай арад зон иигэжэ түүхэ домог соогоо түүрээн магтаһан байха юм».

Буряад нютаг орондоо, өөһэдынгөө газар уһан дээрэ ажаһуужа байгаа хадаа, үндэһэн уран оёдолоо һэргээжэ, буряад һайхан хубсаһаяа үмдөөд, долоон голтой, долоон зүрхэтэй болоод дорюун согтойгоор алхалаял!

Автор: