Буряад хэлэ мэдэлгээр мурысоон

2016 оной октябриин 28-да  Пандидо хамба лама Дамба Даржаа Заяевай нэрэмжэтэ Буддын шажанай Ехэ һургуулида Буддын заншалта сангхын эбигээл хайраар, "Информ полис" сониной эдэбхи үүсхэл дэмжэлгээр "Эхэ хэлэн – манай баялиг" гэһэн уряа доро Бүгэдэ буряадай түрэлхи хэлэнэй можо хоорондын ХШ  мүрысөөн боложо үнгэрбэ.

2013 оной сентябриин  9-10-да болоһон "Буряад хэлэнэй ерээдүй сагай урасхал" – "О будущем бурятского языка" гэһэн Уласхоорондын хуралдаан дээрэ буряад хэлэ мэдэлгээр мүрысөөнүүдые эмхидхэхэ, бүтээхэ гэһэн шиидхэбэри абтаһан байна. Тэрэ гэһээр иимэ мүрысөөнүүд арбан гурбадахияа болобо гээшэ. Удаадахи наадан ноябриин 26-да болохо гэжэ мэдээсэбэ.

Буддын шажанай заншалта сангхын, буряад арадай тэргүүн ударидагша, хамба лама Дамба Аюшеевэй харгалзалга доро буряад хэлэеэ һэргээн хүгжөөхэ хэрэг булаг шэнги бурьялжа байна гээшэ. Энэ ехэ танхим соо 500 гаран үхибүүд 59  һургуулинуудһаа түлөөлжэ ерээд, мүрысөөндэ бэлдэжэ байхыень харахада нюдэндэ урин байгаа. Багшанар, үхибүүдэй олонхинь танил болоһон, хэниинь хаанахиб, хэдыдэхеэ ерэжэ байнаб гэжэ бултынь тухайлнаб. Юун һайшаалтайб гэхэдэ, Байгал далайн баруун тээһээ Алайрай аймагай Нэгдын,  Оһын аймагай Үбэсын дунда һургуулинуудай команданууд түгэс бэлэдхэлтэй ерээд, ана-мана оролсожо мүрысөө. "Уран уншалга" номинацида Оhын аймагай Убэсын дунда hургуулиин hурагша Алина Халматова түрүүшын һуури эзэлээ. Энэ мүрысөөн хатуу даабаритай байгаа. Ородһоо буряадта оршуулга уран гоёор хөөрэхэ, зохёолой удхыень уянгалан хүнүүдэй уяртар хөөрэхэ ёһотой байгаа.  Үбэр-Байгалай  хизаарай Хелгын районой Зугмаари, Тэрэбхээн нютагуудһаа, Красночикойско районой Шаргалжаһаа энэ мүрысөөндэ хабаадахаяа үхибүүд ерэһэн байна.

-Энэ дэмбэрэлтэ үдэр иимэ олон хүбүүд басагад эндэ суглараад, мүрысэхэ гэжэ байхадатнай, бидэ баярлажа байнабди. Манай сониндо ажалладаг уладууд хүхюутэй, баяртай хамба ламын уряалаар ехэ баярлажа ерээбди. Сагай эрхээр бидэнэр олонхимнай түрэл хэлэеэ һайнаар мэдэхэгүй байнабди. Бидэ таанадай мүрысөө хаража, шэнэ юумэ мэдэжэ абахабди гэжэ һананаб. Таанад ехэ бэлэдхэлтэй ерээт гэжэ мэдэнэбди, мүрысөөнүүдтэ амжалтатай хабаадажа, илалта туйлахыетнай таанадта хүсэнэбди,- гээд "Информ полис" сониной хүтэлбэрилэгшэ Соелма Дагаева хэлэбэ.

Хамба лама түрүүтэй Буддын заншалта сангха, нютаг нютагта байһан дасанай шэрээтэнэр эхэ хэлэеэ хамгаалха, түрэл хэлэеэ һэргээхэ, багашуулдаа заажа дамжуулха гэһэн үйлэ хэрэгтэ хамсыгаа шуужа оролсоод, тон ехэ ажал ябуулжа байна. 2014-2016  онуудай хугасаа соо бүхы  мүрысөөн-наадануудта хабаадаһан үхибүүн бүхэн, хажуудань һанаа үнөөн боложо, мүрысэхэдэнь хамһалсажа, туһалалсажа байһан аба эжынь, түрэл гаралынь өөһэдтөө ямар ехэ һургаал заабари, сэгнэшэгүй жэшээ, дүй дүршэл абана гээшэб. Буянаа бэдэржэ олодог юм, арбан сагаан буян үйлэдэжэ ябагты гэжэ хэлэһэн хамба ламымнай гашай үгэ, захяа заабари юунһээшье ехэ сэнтэй бшуу.

Тиимэһээ эдэ мүрысөөнүүд холын хараатай гээшэ, хэдэн жэл болоод, энэ тариһан үрэнүүд үндэһэлжэ, сэсэглэн бадаржа, буряад хэлэнэй хүгжэлтэдэ шэнэ амисхаал оруулагдана, шэнэ урасхал бурьялан урдана ха юм. Үхибүүд булта буряад хубсаһаяа үмдэнхэй, малгайгаа гоёор шэмэглэнхэй, басагадууд үһэеэ олон гүрэлөөгөөр гүрэнхэй байхадань, ямар хөөрьхэнөөр, ямар һайханаар харагдана гээшэб!

Хэдэн тээшээ хубааржа, мүрысөөнүүд эхилшэбэ даа!

Аяар Ахаһаа Орлигой, Сорогой һургуулинуудһаа үхибүүд зорижо ерээ. Сарюна Сыренова(Орлиг) , Надя Шагдурова(Сорог) басагадууд буряад шэбэгшэтэй малгай оёхоо арһаяа баряад, хүбэрдихэ гэжэ туршана. Арюна Будаева  (Улаан-Үдын 54-дэхи һургуули), Елизавета Абашеева (Захаамин)  хониной арһа нягтаханаар дэлгээд,  малгайн хэб табинхай эсхэхэ гэжэ һуунад. Хэжэ байһан ажалтнай таанадта һайшаагдана гү, дуратайхан  һурана гүт гэжэ асуубаб. Басагад энеэлдээд, “хожомоо ажабайдалдамнай хэрэгтэй болохо” гээд харюусаба.

Хамбын магтаал дуулаха, урданай хамбанарай намтар һайн мэдэхэ – даабаринууд нилээн хатуунууд ааб даа.

Байд гээд лэ ханада мзрысөөнэй сэгнэлтэнүүд табигдана.

Тэндэ үхибүүд, багшанар үймэлдэн, хэн урдалнаб, хэн гартанаб гэжэ һонирхон харанад. Серафима Николаевна Балданова ( Үбэсэ), Арюна Халзанова (Жаргаланта), Баирма Шираповна Ширапова (Аалан), Наталия Цыремпилова (Гаарга), Ольга Владимировна Цыретарова (Селендума),  Мунко Нанзатович Бальжинимаев (Улаан-Үдэ) болон бусад  багшанар  һурагшадайнгаа  хубсаһа хунарынь заһана, ямар бэ даа заабари хэлэхэ гэжэ оролдоно, багшанарай һанаа үнөөн болошоһон нюур шарайтай байхада һанаа зоборитой байгаа һэн. Шабинарынь багшаяа тойрожо агсашанхай, ямар бэ даа асуудалда харюу хүлеэнэ. Багшынгаа нюур өөдэ найдал дүүрэн нюдөөр шэртэнэ.  Буряад хэлэ үзэлгэдэ  багшаһаа тон ехэ юумэн дулдыдана. Өөрынгөө шэлэһэн мэргэжэлдээ дуратай, үхибүүдтээ хөөрэхэ, хэлэхэ толгойдоо бодолтой,  урма зоригтой  багшын  шабинар илалта туйлажа шададаг!

Һүүлэй һүүлдэ бүхы мүрысөөнүүдэй дүн согсологдожо, илагшадай нэрэнүүд элирбэ. Түрүүшын һуурида Хориин аймагай Ааланай дунда һургуулиин команда гараба. Хоёрдохидо Харланай һургуули, Жаргалантын һургуули гурбадахида шалгаран гараба.

Автор: