Буряад Уласай олон хүүгэдтэй 10 765 түрэлхид һара бүри гурбадахи болон удаадахи үхибүүнэй түлөө мүнгэн түлбэри “Демография” гэһэн үндэһэн түсэлэй хуби болохо «Үхибүүнэй түрэһээр мүнгэн дэмжэлтэ» гэжэ гүрэнэй түлэбэй шугамаар абаһан байна. Энээн тухай сентябрь һарын эхеэр Уласай ниигэмэй талаар хамгаалгын Яаман мэдээсэһэн байна.
Мүнөө Буряад Уласта үхибүүдээ мүндэлэлгэ дээшэлүүлхэ зорилготой можын түсэл бэлдэгдээ. Тэрэнэй бүридэлдэ хэдэн янзын түлбэринүүд оруулагданхай. Үхибүүнэй түрэн мүндэлхэдэ, ямар түлбэри олгуулагдахаб, ямар дэмжэлтэ хараалагданхайб гэжэ манай толилолго соо уншахада болоно.
Түрэлхидэй туһада
Һара бүриин түлбэри ажаһуудалай хэмжүүрэй тогтоогдоһон үнэ сэнһээ доошо олзо орошотой түрэлхид түрүүшын үхибүүнэй түлөө түлбэри абаха эрхэтэй. Иимэ түхэлэй түлбэриин хэмжээн мүнөө жэлһээ 13 298 түхэриг болонхой.
- Түрүүшын үхибүүнэй түлбэри ехэнхи хэрэглэлнүүдые яһала хангадаг. Энэ түлбэри үхибүүнэй гурба наһатай болотор түлэгдэдэг, би энээндэнь баясанаб, юундэб гэхэдэ, гурбан жэлэй туршада би ганса өөрынгээ хүсөөр бэшэ, гүрэнэй туһаламжаар үхибүүгээ хангаха аргатайб, - гэжэ Зэдын аймагай ажаһуугша Татьяна Халтурина мэдээсэбэ.
Тэрэнэй хэлэһээр, басагаяа түрэһэнэйнь удаа ниигэмэй хамгаалгын мэргэжэлтэд ямар дэмжэлтэ олгуулагдахаб, тэдэниие абахын тула ямар дансануудые тушаахаб гэжэ зүбшэл үгэһэн байна.
- Буряад орондо олон үхибүүдтэй бүлэнүүдэй тоо олон боложол байна, үхибүүдээ мүндэлэн түрэлгын бүридхэл дээшэлнэ. 2019 ондо нэбтэрүүлэгдэһэн үхибүүтэй бүлэнэрые социально дэмжэлтын нэмэлтэ хэмжээнүүд үхибүүдэй мүндэлэн түрэлгэдэ һайнаар нүлөөлнэ. 2020 ондо бүхы мүндэлэн түрэлгэ ба түрэлгын нэмэгдэһэн тоо бүридэл түрүүшынхиеэ урдахи жэлэй тоо баримтаһаа дээшэлээ. Олон хүүгэдтэй бүлэнэрэй тоо 2016 онһоо 28 хубяар дээшэлээ. Алас Дурнын гүрэнэй тойрогой 12 можонууд сооһоо Буряад Улас үхибүүдэй мүндэлэн түрэлгээр хоёрдохи һуури эзэлнэ, - гэжэ ажаһуугшадые социально талаар хамгаалгын сайд Татьяна Быкова тэмдэглэбэ. – Улас дотор 25,5 мянган бүлэнэр ниигэмэй дэмжэлтын шэнэ хэмжээнүүдые абадаг юм, хоёрдохи, гурбадахи үхибүүдээ түрэхэдэ, һара бүриин түлбэри, можын болон уласай эжын мүнгэн зөөри болон бусад тухай нэмэжэ хэлэлтэй. Можодомнай түрэһэн үхибүүдэй 70 хубинь гүрэнэй дэмжэлтын хэмжээнүүдээр хамаадуулагданхай, тэрэ тоодо «Демография» гэһэн үндэһэн түсэлэй шугамаар.
Сайдай хэлэһээр, 2021 оной февралиин 1-һээ ниигэмэй түлбэринүүд (һара бүриин үхибүүнэй тэдхэмжэ, харууһанда абтагдаһан үхибүүнэй тэдхэлгэдэ харууһалагша болон үргэжэ абаһан бүлэдэ түлбэринүүд, үргэжэ абаһан түрэлхидтэ үгтэхэ урмашуулгын түлбэринүүд болон олон хүүгэдтэй бүлэнэртэ түлбэри) үнэ сэнгэй ургалта хараадуулан, зургаан хубяар нэмэлтэ хэгдэһэн, энэ Буряад ороной 2670 ажаһуугшадта хабаатай.
Мүн уласай ажаһуугшадта ниигэмэй хэдэн янзын дэмжэлтэ ажаллагданхай:
Түрүүшын үхибүүнэй түрэлгэ ( үргэжэ абалгын) түлөө ажамидарха мүнгэнэй хэмжээгээр һара бүриин түлбэри.
- түрүүшын үхибүүнэй түрэхэдэ, нэгэ удаагай тэдхэмжэ үгэлгэ,
- гурбадахи болон удаадахи үхибүүнэй түрэхэдэ, уласай эхын ( гэр бүлын) мүнгэн зөөри,
- гурбадахи болон удаадахи үхибүүнэй түрэхэдэ, ( үргэжэ абахада) һарын тэдхэмжэ мүнгэн,
- хоёрдохи үхибүүнэй түрэхэдэ, можын эхын ( гэр бүлын) мүнгэн зөөри.
Можын олон хүүгэдтэй бүлэнэртэ түлэгдэхэ мүнгэн тэдхэмжын хажуугаар ниигэмэй дэмжэлтын удаадахи хэмжээнүүд хараалагданхай:
- арбан зургаа наһан хүрэтэр үхибүүн бүхэндэ үгтэхэ һара бүриин мүнгэн түлбэри;
- олон үхибүүтэй бүлэнэрэй зургаа наһанһаа доошо үхибүүдые эмшэдэй саарһаар түлбэригүй эмээр хангалга.
- Һургуулиин урдахи болбосоролой болон нэмэлтэ болбосоролой эмхинүүдтэ үхибүүдые түрүүн ээлжээндэ оруулха.
- Хүүгэдэй элүүржүүлгын лагерьнуудта, санатори, хүүгэдэй элүүржүүлгын талмайнуудта үхибүүдтэ– болбосоролой эмхинүүдтэ һурадаг 15 наһан хүрэтэр үхибүүдтэ хүнгэлэлтэтэй путевка түрүүн ээлжээгээр олгуулга,
- Буряадай гүрэнэй театрнуудта һарын нэгэ удаа үхибүүдые түлбэригүйгээр оруулга,
- Газарай хэһэгүүдые үмсэдэ ( хубиин гэр байрын барилгада) түлбэригүйгээр олгуулха,
- Унаагай налог түлбэриһээ 100 хубяар сүлөөлэгдэхэ,
- Гэр байрын байдал һайжаруулгын бүридэлдэ абтагдаһан үхибүүдтэй бага орошотой бүлэнэртэ гэр байра хүлһэлэн ажаһууха хэлсээгээр гэрэй байрын түлбэриин гараша хүсэлдүүлгын түлбэри олгуулагдадаг. 1-2 үхибүүдтэй бүлэнэртэ гэр байра хүлһэлэн ажаһууһанай хэлсээгээр баталагдаһан түлбэриин һара бүриин хэмжээнэй 50 хубиин гараша ( 6 мянгаһаа дээшэ бэшэ)хүсэлдүүлгэ олгуулагдадаг. 3-4 хүүгэдтэй үхибүүдтэ
– 60 хубиин хэмжээнэй, зүгөөр һарын 8 мянганһаа дээшэ бэшэ; 5 болон үшөө олон үхибүүдтэй бүлэнэртэ – 70 хубиин хэмжээнэй, һарын 10 мянгаһаа дээшэ бэшэ.
Нэмэлтэ арга боломжонууд
«Демография» гэһэн үндэһэн түсэл бэелүүлгын шугамаар болон Оросой гүрэнэй юрэнхылэгшын даалгабаритай зохилдуулан, 2021 ондо түрүүшынхиеэ «ниигэмэй хэлсээгээр» үндэһэлэн, можын бүлэнэртэ ниигэмэй туһаламжада гүрэнэй һомололго хараалагдаба.
Буряад Уласта энэ жэлдэ эдэ зорилгонуудта гүрэнэй бюджедһээ 250,7 сая түхэриг шэглүүлэгдэнхэй, уласай бюджедтэ 16 сая түхэриг түсэблэгдэнхэй. Энэ дэмжэлтын ашаар бага олзо орошотой бүлэнэр хүшэр ажаһуудалай байдалаа һайжаруулха аргатай. 2021 ондо 2127 ниигэмэй хэлсээнүүд баталагдахаар түсэблэгдэнэ.
Шэглэлнүүд:
а) ажал бэдэрэлгэ;
б) хубиин олзын хэрэг бэелүүлгэдэ;
в) үмсын хүдөө ажахы ябуулга;
г) ажаһуудалай хүшэр байдал дабаха бусад хэмжээнүүдтэ.
Уласай 1213 бүлэнэр «Демография» гэһэн үндэһэн түсэлээр «Ниигэмэй хэлсээн» гэһэн программын хабаадагшад болоо. Гүрэнэй дэмжэлтын энэ хэмжээ бэелүүлгэдэ 108,2 сая түхэриг гаргашалагдаа.
