Буряад арадтамнай иимэ хyбyyн дахяад хэзээ тyрэхэб?!

Намилзуулжа баряад байhан тугыень хэн  тодожо абааб, хэжэ байhан ажалыень хэн yргэлжэлyyлнэб, угсаата арадайнгаа тyлөө, буряад хэлэнэй тyлөө хэн тэмсээндэ бодоноб, баатар зyрхэтэй Бата Баяртуев шэнги зориг тyгэлдэр хyбyyд буряад арадтамнай байна гy…

Хоридохи зуун жэлэй наяад онууд.  Арад зон, тyмэн улад нойрhоо гэнтэ hэришэhэн мэтэ, шэнэлэн hэльбэлгын hэбшээндэ сэдьхэлээ сэлин, ажал хэрэгээ, ажабайдалаа ондоогоор байгуулха, yндэhэ яhатанай хараа бодол шyyжэ yзэхэ, буряад-монгол нэрэеэ бусааха гэхэ мэтэ тэрэ yедэ агаар мэтэ амин шухала  асуудалнуудаар хөөрэлдөөнyyд, зyбшэн хэлсэлгэнyyд, суглаанууд  Yндэhэтэнэй номой сан соо долоон хоног бyхэндэ ходо болодог байгаа. Тэндэ заалаар дyyрэн зон суглардаг hэн. КПСС-эй обкомой идхалгын таhагай дарга дарагар томо хyн шэрээгэй саана hууха.

Тэрэл сагта хэд хэн гээшэб гэжэ элеэр илгаран  харагдадаг hэн. Заримашуулай тэрэ даргын нюур руу дороhоо өөдэнь шарайшалан харахадань, нюурыень хараад юу хэлэхэеэ зyбшөөл хyлеэhэн мэтэ байхадань  hанаа зоборитой байдаг hэн. Харин зарим олонхинь сэдьхэжэ ябаhан бодолоо сэхэ руунь табидаг, өөрынгөө yзэл бодолой тyлөө тэмсээшье hаа тэмсэхэ  нугаршагyй зоригтой хyнyyд байдаг hэн.  Буряад арадай урдаа хараха нэрэтэй тyрэтэй, алдар солотой, сэсэн ухаатай хyнyyдэй элидхэл хэхыень, арсалдаата асуудалнуудые бэе бэедээ табихыень, тyyхын мэдэгдээгyй  hонин-hонин хуудаhануудые hэхэн хөөрэхыень соносохо талаантай байгааб.

Тэдэнэй дунда Бyгэдэ буряадай yндэhэн соелой эблэлэй президент Бата Дугаржапович Баяртуев болоно. Эхэ буряад хэлээрээ, торьдиhогyй тодоор, хyнэй ойлгожо ядахаар бэшээр иигэжэ нэгэтэ сугларагшадта «Европын эрдэм шудалhан, хэдэн хари хэлэ мэдэхэ, дэлхэйн элитэ эрдэмтэдтэ хyндэтэй Базар Барадин, Цыбен Жамцарано, Гомбожаб Цыбиков - гурбан профессортэй  буряад арад гээшэбди» гэжэ хэлэхэдэнь, сугларагшадай олонхинь энээн тухай юушье дуулаагyй  байгаа бэлэй.  Cээжэ сэдьхэлэйнгээ оёорто гал дyлэн мэтэ соробхилжо байhан хyсэл зоригоо, hанал бодолоо, найдал тэмyyлэлээ, зyрхэнэйнгөө ульhа тyрэл арадтаа сyм зорюулhан Бата Баяртуев багша мyн!

1989 ондо алдарта уранзохёолшо Хоца Намсараевай тyрэhөөр 100 жэлэй ойдо Уранзохёолой музей нээгдэхэ болоходонь, Бата Баяртуевтай суг хамта музейн ажалшад, эрдэмтэд, дархашуул болон олон хyн зон  музейн yзэмжэнyyдые бyтээлгэ дээрэ ажал хэhэн байнабди. Yдэр hyнигyй гэхээр хyдэлжэ, баярай оршондо музей болзортоо нээгдээ бэлэй. Музейн экспонадуудай тайлбаринуудые  ородhоо буряадта оршуулга, тусхай машинка дээрэ этикеткэ гоёор бэшэлгэ – минии ажал байгаа hэн. Бата Дугаржаповичай харгалзалга доро оршуулга хэhэн байнаб. Хэhэн ажалыемни шалгахадаа,  шажан, тyyхэ, уран урлаг, уран зохёол, арадай дуун тухай ойлгуулан хөөрэдэг hэн.

Бyгэдэ буряадуудай yндэhэн соёлой эблэл байгуулгада, энэ эблэлые хyтэлжэ байхадаа,  сэгнэшэгyй ехэ ажал хэhэн юм. “Торгон зам», «Дyрбэн бэрхэ» гээд олон тyлэбyyдые нэрлэмээр. Бухы дэлхэйн буряадуудые  «Алтаргана» наадандаа нэгэдyyлхэ, угсаата арадайнгаа yндэhэн мэдэрэл yргэхэ, залуушуулаа гэгээрyyлхэ, ойлгуулха ажал хэhэн. Монголой Чойбалсан хотодо 2004 ондо Бугэдэ буряадуудай уласхоорондын «Алтаргана” нааданай  туг тодожо абаад,     Улаан-Yдэдэ болохо «Алтарганада» бултанай уяршатар эхэ буряад хэлээрээ уряа бэлэй.  Хyнyyдэй  эльгэ зyрхэнэй доhолтор хэлэхэ хурса yгэтэй хyн hэн даа.

«Байгал шадарай юртэмсэ» гэжэ Бата Баяртуевай 2004 ондо зохёон бэлдэhэн тyлэб мyнөө анхаралтай уншахада, буряад арадтаа захяа захиhан мэтээр мyнөөдэрэй байдалаар харагдана. Арбаад жэл yнгэрбэшье энэ тyлэб шухала удха шанараа алдаагyй байhаар. Мyнөө шэнэ залуу yе дороhоо бодоод, буряад арадтаа туhатай ямар ажал хэхэмнэйб гэжэ
Интернет дyyрэн асуудал табижа байхадань,  энэ тyлэб тэдээндэ хэрэгтэй  байха гэжэ hананаб.

Бата Баяртуев бyхы hалбаряар: ургамал, шумуулhаа эхилээд, хубсаhа хунар, эдеэ хоол, байра байдал хyрэтэр, шажан мyргэл, ёhо заншал, уг изагуур, буряад хyнэй hyр hyлдэ, эхэ байгаалияа гамнаха, шэнжэлхэ  тухай ажалай  дэлгэрэнгы хараа шэглэл табяад, ажаллажа байтараа, наhанhаа нyгшөө hэн. Намилзуулжа баряад байhан тугыень хэн  тодожо абааб, хэжэ байhан ажалыень хэн yргэлжэлyyлнэб, угсаата арадайнгаа тyлөө, буряад хэлэнэй тyлөө хэн тэмсээндэ бодоноб, баатар зyрхэтэй Бата Баяртуев шэнги зориг тyгэлдэр хyбyyд буряад арадтамнай байна гy…

Буряадай ниитын элитэ ажалябуулагша, багша  Бата Дугаржапович Баяртуевай тyрэhөөр 65 жэлэй ойдо зорюулагдаhан «Одото, ошото заяатайш…» гэhэн дурсалгын уулзалгада Хэжэнгэ нютагаархин, эрдэмтэд, БГУ-эй Зyyн зyгэй институдай багшанар ба оюутад, hургуулиин hурагшад уулзалгада хабаадаа һэн. Дурсалгын урин yгэнyyд хэлэгдээ һэн.
-Бата ахайгаа дахажа ябаа  hэмди. Ямар ажал хэжэ байhанаа, ямар бодолнуудые бодожо ябаhанаа бидэнтэй хубаалдадаг hэн. Бидэ тэрэниие мyнөөшье дууряажа ябадагбди.

Буряад арадай тyлөө ами наhаяа зорюулаа гэжэ hанадагби. Баатар зyрхэтэй хyн ябаал даа. Залуушуулда хандажа, хии морииень, hанаа бодолыень, эрдэм номыень дээрэ yргэжэ ябыт даа, Бата Баяртуев шэнги эрдэмтэй хyнyyд боложо, хэhэн хэрэгыень yргэлжэлyyлхэ байхат гэжэ найданаб, - гээд Хэжэнгэ нютагhаа гарбалтай Радна ламбагай хэлэбэ.

-Энэ уулзалга эмхидхэгшэдтэ баярые хyргэнэб. Буряад хэлэнэй хyгжэжэ, hэргэжэ байhан мyнөө сагта, иимэ гоё дуунуудые, иимэ гоё шyлэгyyдые шагнажа Батын зyрхэн баярлаха hэн даа. Кабинет соо hуужа байдаг хyн бэшэ, зоной дунда ябадаг эрдэмтэн hэн. Эрдэмэй талаар өөрын онсо hанамжатай байгаа. Бидэ буряад-монголшууд гээшэбди, мянгаад жэлэй саанаhаа абажа ябаhан  өөрын уран зохёолтой арад гээшэбди, хуушан монгол бэшэгээ hэргээхэ саг ерээ гэжэ хэлэдэг бэлэй. Yльгэр домог, арадай аман зохёол, бөөгэй дурдалгануудые шэнжэлхэ хэрэгыень эрдэмтэд  yргэлжэлyyлжэ байнабди,- гээд профессор Л.С.Дампилова онсолон тэмдэглэбэ.

Оршолон холборхой юртэмсымнай жама ёhо шэрyyхэн hэмнай даа. Юундэб даа,  хyнyyдэй эгээл эрхимые уридшалан абаад ябашадагынь харамтай байдаг.

Буряад арадаа тyрyyлэн ударидажа, yндэhэ яhатанайнгаа удамаршан болоод ура дундаа ябажа ябатараа,   yндэр тэнгэридэ ниидэhэн бyргэдэй харбуулшаhан  мэтэ халин доошоо унаал даа…

Тyрэл арадайнгаа тyлөө ами наhаяа хайрлангyй зyрхэнэйнгөө мyхэшэтэр жyдхэжэ ябатараа, зyлгэ ногоон дэлхэйгээ зулайгаараа мyргэн унашоол даа….
Буряад арадтамнай иимэ хyбyyн дахяад хэзээ тyрэхэб?!

Автор: