ЁҺо заншалаа мэдэжэ ябая!

ДЭГЭЛЭЙ ТОБШОНУУД
Буряад дэгэл дээдэ, дунда, доодо гурбан тобшотой байдаг. Дээдэ тобшо хэшэг буянай. Дунда тобшо үнэр баяная, доодо тобшо адууһа мал баялигай һүлдэтэй гэһэн удхатай. Тиимэ дээрэһээ далга абажа, түрэ найр дээрэ аха заха үбгэд, хүгшэдэй үреэл амалжа байхада, дээдэ тобшоёо тайлаад, "Үреэл тогтохо болтогой!"- гэжэ һуудаг. Урдань нүүдэл һуудалтай буряад арад дундахи тобшоёо тайлажа, үбэрөө ехэдхэжэ, нарай үхибүүгээ үбэртэлөөд, хаанашье агта морёороо гүйлгэжэ ябашаха ушар гарадаг һэн. Хээрын бэлшээридэ, хүйтэн хагсуу жабар соо малайнгаа түрэжэрхихэдэ, доодо тобшоёо тайлажа, хормойгоо ехэдхэн, нарай түлыень хормойлжо, мориндоо мордоод, хашалгүй харидаг бэлэй.

ТОБШОЁО ДЭЭРЭҺЭЭ ТАЙЛА
Хүн хубсалхадаа, хүлһөө эхилжэ дороһоо хубсалдаг, хубсаһаа тайлахадаа, малгайгаа абажа дээрэһээ эхилдэг. Энээниие баримталжа, хубсаһанайнгаа тобшо дээрэһээ эхилжэ тайладаг. Тобшолходоо дороһоо эхилжэ тобшолдог. Энэ заншал ута наһатай болохын дэмбэрэлтэй гэдэг.

ДЭГЭЛЭЙ ХАМСЫ
Дэгэлээ үмдэхэдөө, эрэ хүн зүүн хамсыгаа, эхэнэр хүн баруун хамсыгаа түрүүн хамсылдаг гээшэ. Энэ ямар ушартайб гэхэдэ, эрэ хүн гэртэ ороходоо, эрэ хүнэй тала болохо гэрэй баруун талые барин, зүүн гар тээшээ годирно. Эхэнэрэй тала зүүн хажуу барин ородог, эхэнэр хүн баруун гараа барин ородог. Тиимэ дээрэһээ эрэ хүн зүүн хамсыгаа, эхэнэр хүн баруун хамсыгаа түрүүн хамсылдаг юм. Энэ заншалые түрэ найр дээрэ нарин сахидаг гээшэ.

ХҮНДЭЛҺЭНЭЙ ТЭМДЭГ
Хэдэн хүн айлда ороходоо тогтожо, бэе бэеэ хүндэлжэ:"Орогты!", "Та орогты!" гэлдэжэ, эгээл аха, заха гү, али холын айлшан түрүүлэн ородог заншалтай. Гэрһээ
гарахадаа, мүн лэ тэрэ гуримаа баримталдаг. Гэрһээ гаража ябаһан хүн үүдэн дээрэ орожо ябаһан хүнтэй золгошоо һаа, түргэн гэдэргээ сухарижа, "Орохо юумэн һайн, гараха юумэн өөрын" - гэһэн үгэ баримталан, орожо ябагшые дүүшье, эхэнэршье, үхибүүншье байг, оруулха ёһотой. Үлдэжэ, дааража ябаһан холын аянша хүн байжа болохо. Худа ураг болохоёо һайхан зорилготой ерэһэн гү, али нагасындаа түрүүн ерэһэн зээшье байжа болохо бшуу.

Автор: